Sống mà nhớ lấy

Tiểu thuyết của Valentin Rasputin

" Sống mà nhớ lấy" là tác phẩm viết về chiến tranh nhưng trong câu chuyện này tuyệt nhiên không có bóng dáng của tiếng súng chiến trận hay bóng dáng của kẻ thù chiến tranh hiểu theo nghĩa thông thường của từ này. Nói đúng hơn , đây là câu chuyện bi kịch về quá trình hình thành tâm lý phức tạp của một kẻ phản bội và người vợ đáng thương của y tên là Naxchena. Mình muốn nói tới người phụ nữ đáng thương ấy.
Một câu chuyện buồn, rất buồn.
Buồn đến nỗi nhiều khi muốn đọc lại mà không dám mở nó ra nữa. Câu chuyện mở đầu bằng việc mất một chiếc rìu trong nhà tắm của gia đình Anđrây. Anđrây đã ra mặt trận, ở nhà chỉ còn bố mẹ hắn và vợ: Naxchena. Không ai nghi ngờ gì cả, chỉ có người vợ, người phụ nữ cảm thấy có linh cảm mách bảo một điều gì đó. Sự thật là Ảnđây đã trốn khỏi mặt trận, đào ngũ, sống chui lủi như một con chó trong rừng, không dám về làng. Ngay cả khi chiến tranh kết thúc. Người vợ - Nachena đã tình nguyện nhận lấy gánh nặng tội lỗi ấy, che giấu cho y, cũng chỉ vì muốn cùng chồng chuộc lại tội lỗi nặng nề của y nhưng hóa ra là vô ích. Chị có mang với một người chồng được xem là mất tích trong chiến tranh, khi mà ở làng chẳng còn ai là đàn ông, khi chị còn bao việc phải làm ở một hậu phương, và cuối cùng không chịu nổi gánh nặng tội lỗi của chồng, chị đã phải nhảy xuống sông tự vẫn.
Mình sẽ chép lên đây 3 đoạn trích từng làm mình xúc động. Một đoạn trích là hồi ức của Nachena ngày mới về nhà chồng, người con gái ấy đã trong sáng thế nào, (tất nhiên Nachena mãi mãi trong sáng). Hai đoạn trích còn lại là đoạn đối thoại với mẹ chồng và bố chồng về cái thai trong bụng chị. Buồn, rất buồn cho thân phận người phụ nữ.
" ....Khi anh đưa em về đây, em chẳng có ai là họ hàng thân thích, tất cả đều xa lạ, tất cả. Có thể nói em cứ nhắm mắt mà bước theo anh: mặc anh muốn dẫn em đi đâu thì đi. Mà ngay cả anh em cũng biết gì nhiều đâu - em chỉ gặp anh hai ba lần gì đó, gặp chơi chơi thôi, rồi cũng chơi chơi như thế, gần như đùa, chúng mình hứa hẹn với nhau. Cho đến phút cuối cùng em vẫn không tin là anh sẽ đến. Bảo thế có đáng sợ không? - cả cuộc sống cũng thay đổi, cuộc sống cũ không còn lại cái gì, chỉ còn lại mình em, mà chính em cũng không hiểu là có phải em không nữa....Về tới nhà, anh bảo: đây, vợ con đây. Bố hỏi em: tên cô là gì? - Naxchia, em nói. Ông sửa lại: Naxchena. Từ đó đi đâu mọi người cũng chỉ gọi em: Naxchena, Naxchena. Còn mẹ cứ nhìn em không nói gì. Em thấy bà có vẻ không thích em lắm, có lẽ bà mong đợi con dâu khác. Anh cũng nhận thấy thế, nên anh bảo: ở đây cô ấy có một mình - đấy là anh nói về em - không có ai che chở, nhà ta đừng làm cho cô ấy buồn. Anh nói giọng như nói đùa, hơi có vẻ giễu cợt, nhưng thực ra đâu phải anh đùa? lúc ấy em mới tin, không, em đã không nhầm khi bằng lòng lấy anh, và dù có nhắm mắt cho anh lôi đi tới đâu em cũng vẫn sung sướng.
Ngay tối hôm ấy, anh dẫn em đi chào mọi người. Anh còn nhớ không?Chúng mình đến nhà Vichia, nhà Macxim rồi còn nhiều nhà khác. Không phải để khoe em. mà để em nhận mặt ngay từng người, sau đó gặp khỏi bỡ ngỡ. Quả thực sáng hôm sau gặp Natca Vichia, em cứ tròn mắt: em cứ nghĩ không hiểu đâu ra em lại gặp ở đây cô bạn quen thế nhỉ? Vì trông mặt rất quen, nhưng chị ấy là ai, quê ở đâu, thì chị không nhớ ra. Về sau, giời ạ, mới vỡ nhẽ là em vừa quen chị ấy tối hôm qua, lúc anh dẫn em đến nhà chị ấy chơi, đầu óc em lú lẫn hết cả. Em mừng quá, em coi chị ấy như chị em.....Anh cứ cặm cụi đến tận bữa ăn, quên cả người vợ trẻ. Em đi xuống sông Angara xem vườn rau, cả hai vườn. Chưa có anh em chưa chịu ngồi vào bàn ăn, em đợi. Mẹ không nhịn được, mẹ quát anh đứng lên. Rồi cả nhà uống trà với bánh mỳ vòng, bố , mẹ và em. Uống trà xong anh bảo, chuẩn bị đi, đi đâu? đi lên núi. Rồi anh dẫn em lên núi thật, lên khu đất bằng trên đó, chỉ cho em cánh đồng, bãi cỏ - chúng mình cứ đi mãi đến tận chiều. Về đến nhà đã thấy mấy người bạn của anh đang ngồi ở đó: anh mới lấy vợ, phải mang vợ ra khoe đi - họ bảo thế. Hôm ấy có cả anh Vichia, cả anh Macxim. Anh Vichia chết rồi, chắc anh biết? Anh biết , vì em đã viết thư, Natca đẻ con gái, không biết anh đã biết chưa, vì em không nhớ em có viết thư kể cho anh nghe chuyện ấy không. Bây giờ chị ấy có ba đứa, vất vả lắm, ôi vất vả không tưởng tượng được. Nhưng biết làm sao?...."